Αριστουργήματα του Παρελθόντος: Οι Δώδεκα Ένορκοι (1957)

Η αλήθεια είναι πως δυσκολεύτηκα πολύ να εντάξω τη συγκεκριμένη ταινία στα αριστουργήματα του παρελθόντος, διότι με κούρασαν το ξεπερασμένο της κινηματογραφικό μοντέλο κι η υπερβολή στο παίξιμο κάποιων προσώπων.
Οφείλω όμως να ομολογήσω πως οι διάλογοι καθ'όλη τη διάρκεια της ταινίας, τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούσαν οι ένορκοι για να υποστηρίξουν τη θέση τους κι η εξέλιξη της υπόθεσης, κράτησαν το ενδιαφέρον μου αμείωτο μέχρι το τελευταίο λεπτό. Και το κυριότερο στοιχείο που με συγκλόνισε ήταν η διαχρονική της ουσία.
Αν και γυρισμένη πριν από εξήντα ακριβώς χρόνια, οι "12 Ένορκοι" έρχονται κάθε τόσο για να μας υπενθυμίσουν πως η κοινωνία μας έχει πάρει λάθος δρόμο κι η δημοκρατία μας έχει πολλά κενά σημεία που αδυνατεί να συμπληρώσει μ' αποτέλεσμα να καταλαμβάνονται από κάθε μορφή σκοταδισμού.
Η υπόθεση αναφέρεται στη δίκη ενός παιδιού, το οποίο κατηγορείται για τον φόνο του πατέρα του. Τα εγκληματολογικά στοιχεία κι οι μαρτυρίες δεν αφήνουν αμφιβολία πως ο νεαρός είναι ένοχος και πρέπει να καταδικαστεί σε θάνατο.
Για τους ενόρκους, η υπόθεση φαίνεται πως είναι μία απλή ρουτίνα. Χωρίς δεύτερη σκέψη τον καταδικάζουν όλοι εις θάνατον, εκτός από έναν ο οποίος έχει τις αμφιβολίες του. Η συνεδρίαση φαίνεται πως θα χει διάρκεια, προκαλώντας εκνευρισμό κι εντάσεις μεταξύ των ενόρκων. Όμως σιγά σιγά διεισδύει το μικρόβιο της αμφιβολίας και στους υπολοίπους.
Πόσο εύκολο είναι τελικά να καταδικάζεις κάποιον, παίρνοντας μία απόφαση που κρίνει τη ζωή και τον θάνατο του; Τα δώδεκα πρόσωπα που κλείνονται μέσα στην αίθουσα συνεδριάσεων εκπροσωπούν από ένα διαφορετικό κομμάτι της κοινωνίας. Μ' αυτόν τον τρόπο ο σκηνοθέτης κατηγορεί τον σύγχρονο τρόπο ζωής από πολλές διαφορετικές σκοπιές.
Την πιο άσχημη εντύπωση προκαλούν ένας τύπος που νοιάζεται μόνο για την επιχείρησή του, αναλύοντάς την όλη την ώρα στο διπλανό του αδιαφορώντας για την ζωή του νεαρού κατηγορούμενου κι ενός άλλου που θέλει να βγει γρήγορα το πόρισμα για να προλάβει να δει έναν αθλητικό αγώνα για το οποίο έχει αγοράσει εισιτήρια. Με λίγα λόγια, οι δυο συγκεκριμένοι άνθρωποι τοποθετούν την διασκέδαση, το κέρδος και την καριέρα πιο πάνω από τη ζωή ενός συνανθρώπου τους. Πόσο απάνθρωπη μπορεί να θεωρηθεί αυτή η στάση; Πόσοι από τους ανθρώπους που μας περιβάλλουν σήμερα εξακολουθούν να έχουν την ίδια τακτική;
Επίσης στην ταινία, εξέχουσα θέση έχει η καταστροφική φύση του ανθρώπινου εγωισμού. Αρκετοί από τους ενόρκους αρνούνται να αλλάξουν τη στάση τους για να μη κατηγορηθούν για αστάθεια στις απόψεις τους. Γι' αυτό όταν υποκύπτει κι ο τελευταίος, έρχεται σε υπαρξιακή κατάρρευση. Γι' αυτούς ο εγωισμός είναι πιο πάνω από τη ζωή ενός πιτσιρικά. Πόσο πιο έντονο είναι αυτό το χαρακτηριστικό στη κοινωνία μας σήμερα που ο ατομικισμός χτυπάει ταβάνι;
Οι διάλογοι, οι εντάσεις αλλά και το πείσμα των ενόρκων, κρατούν την προσοχή μας σε εγρήγορση περιμένοντας με αμείωτο ενδιαφέρον την τελική απόφαση. Μέχρι που έρχεται η στιγμή ενός ενόρκου να μιλήσει για την φυλετική διαφορά λευκών και μαύρων. Με φανατισμό προσπαθεί να πείσει τους υπολοίπους πως οι μαύροι είναι από τη φύση τους εγκληματίες. Με λίγα λόγια καταδίκαζε τον νεαρό επειδή δεν ήταν λευκός. Ήταν η μοναδική στιγμή που όλοι οι ένορκοι του γύρισαν την πλάτη (η φωτογραφία της ανάρτησης προέρχεται από τη συγκεκριμένη σκηνή της ταινίας). Κανείς δε διέκοψε τον ρατσιστικό του λόγο. Τον άφησαν ελεύθερο να εκφράσει την άποψή του μέχρι να συνειδητοποιήσεις πως δεν είναι αποδεκτή από κανέναν. Έστω αργά, ο ίδιος συνειδητοποιεί το λάθος του κι αποσύρεται στην άκρη του δωματίου, κρύβοντας το πρόσωπό του από ντροπή.
Φυσικά η ταινία δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα μιας κι εκείνην την εποχή η ρατσιστική στάση των λευκών Αμερικανών απέναντι στους μαύρους συμπολίτες τους βρισκόταν σε έξαρση. Παρ' όλα αυτά η ταινία λειτούργησε ως ένα δριμύ κατηγορώ απέναντι σ' αυτό το απάνθρωπο φαινόμενο που μάστιζε κι εξακολουθεί να μαστίζει την Αμερική. Δυστυχώς όμως, παρόλο που πέρασε μισός αιώνας απ' αυτήν την ταινία, το αίμα των μαύρων Αμερικανών εξακολουθεί να ρέει στις λεωφόρους του αμερικανικού ονείρου.

Ομολογώ πως το έργο πετυχαίνει ένα δύσκολο συνδυασμό μεταξύ κινηματογράφου και θεάτρου. Το σκηνικό είναι καθαρά θεατρικό, καθώς τα δώδεκα πρόσωπα δρουν μέσα σε ένα δωμάτιο. Μέσα από τους διαλόγους καταφέρνουν να ισοπεδώσουν το δυτικό δημοκρατικό μοντέλο, αποθεώνοντας την δημοκρατία της ανθρωπιάς και της ειλικρίνειας.

Δύο είναι τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν στην ταινία. Πρώτον το εκπληκτικό βλέμμα του νεαρού που κοιτάει τους ενόρκους. Ένα βλέμμα σιωπηρό χωρίς ίχνος ελπίδας, τόσο καλοστημένο που με στοίχειωσε μέχρι το τελευταίο λεπτό. Και φυσικά το λευκό ντύσιμο που Χένρι Φόντα που ξεχώριζε στο σύνολο των ενόρκων. Συμβόλιζε την αγνότητα της ανθρωπιάς που συμπιέζεται μέσα στην μαυρίλα της σύγχρονης ζωής αλλά εξακολουθεί με πείσμα να λάμπει.
Μπορεί η ταινία να θεωρείται κάπως ξεπερασμένη σε σκηνοθετικά στοιχεία αλλά η ουσία της είναι διαχρονική και το θέμα της σίγουρα θα παραμένει επίκαιρο και για τις επόμενες δεκαετίες.

Βαθμολογία: 8/10