Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2016

Αριστουργήματα του παρελθόντος: Αμήν (2002)


Σε μία ακόμη νεκρή κινηματογραφική βδομάδα αποφάσισα να καλύψω το κενό με ένα από τα αριστουργήματα του παρελθόντος. Λόγω των ημερών και της παροδικής μας εθνικής περηφάνιας, προτίμησα να επιλέξω μία ταινία με περιεχόμενο που να σχετίζεται με τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι επειδή τα ιδιωτικά κανάλια (που ευτυχώς σώθηκαν από το ΣτΕ) μας έχουν μπουχτίσει με Πρέκες και στρατιώτες Ράιαν, επέλεξα να δω μία ταινία που ασχολείται με την σκοτεινή πλευρά της ιστορίας. Την πλευρά που πονάει κυρίως τους νικητές και τους ουδέτερους του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. 
Η Ιστορία δυστυχώς ερμηνεύεται από τους νικητές. Κι αφού οι σελίδες του παγκοσμίου ημερολογίου σκίζονται και ξαναγράφονται από την αρχή, οι νικητές διαγράφουν τις μελανές στιγμές τους, τις οποίες τότε τις δικαιολογούσαν με τη φράση "δυστυχώς έχουμε πόλεμο". Από το 1945 ο αμερικανικός κινηματογράφος μας έχει φλομώσει με κινηματογραφικές παραγωγές όπου περιγράφουν τον καθοριστικό τους ρόλο στην έκβαση του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, παρουσιάζοντας μία αθωωτική άγνοια για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και την ηρωική τους επέμβαση στην Γηραιά Ήπειρο, κρύβοντας ύπουλα και κουτοπόνηρα την σοβιετική επέλαση η οποία έφτασε μέχρι την καρδιά του ναζισμού, το Βερολίνο. Μέσα στις εφτά δεκαετίες κινηματογραφικού ψέματος, υπήρξαν λίγες οι προσπάθειες μίας εναλλακτικής και πιο ορθής εικόνας του πολέμου. Και σ' αυτό το σημείο χαίρομαι πολύ που ένας Έλληνες σκηνοθέτης είχε το θάρρος να μιλήσει ανοιχτά και να κατηγορήσει δυο από τους μεγαλύτερους συνενόχους του Ολοκαυτώματος, την Καθολική Εκκλησία και τους Συμμάχους!
Συγχωρείστε με για το μεγάλο μου πρόλογο αλλά ήθελα πολύ να τιμήσω το έργο του Έλληνα σκηνοθέτη Κώστα Γαβρά, ο οποίος κατάφερε το 2002 να κάνει πολλούς παπάδες να βγουν από τα ράσα τους και να σφίξουν με οργή τα δόντια τους διότι δεν είχαν ούτε ένα επιχείρημα για να διαψεύσουν τα ντοκουμέντα που μας παρουσίαζε το εξαιρετικό αντιπολεμικό "Αμήν".


Η ταινία ξεφεύγει από τα συνηθισμένα αντιπολεμικά έργα. Με επιδέξιο τρόπο μας προφυλάσσει από τις φρικαλεότητες που διέπραξαν οι ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αν και σε αρκετά σημεία μας κάνει να σφίξουμε το στομάχι από οργή κι από άλλα έντονα συναισθήματα Σκοπός του σκηνοθέτη δεν ήταν να μας αποδείξει για μία ακόμη φορά το πόσο απάνθρωποι (ίσως και υπάνθρωποι) ήταν οι ναζί (κάτι που ισχύει και για τους σημερινούς ομοϊδεάτες τους) αλλά την συνενοχή των νικητών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και της Καθολικής Εκκλησίας που έμεινε άπραγη. 
Ο Κώστας Γαβράς πατάει πάνω σε αληθινά γεγονότα για να μας επιχειρηματολογήσει την συνενοχή όλων σε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ανθρωπότητας. Ο αξιωματικός και χημικός των SS Kurt Gerstein, ο οποίος ήταν υπαρκτό πρόσωπο, θα ανακαλύψει πως ένα δημιούργημά του, το Zyclon B, χρησιμοποιόταν για την εξόντωση των Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης (πριν από τους Εβραίους είχαν προηγηθεί Γερμανοί με ειδικές ανάγκες και ψυχικά προβλήματα). Χωρίς δεύτερη σκέψη ο αξιωματικός των SS αρχίζει έναν αγώνα για να ενημερώσει τους Συμμάχους, τον Πάπα Πίο τον 12ο και την Γερμανική Εκκλησία για τα άγνωστα εγκλήματα που συμβαίνουν λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από τα αστικά κέντρα της Γερμανίας. Σ' αυτό το σημείο ο σκηνοθέτης τοποθετεί στην ιστορία έναν φανταστικό χαρακτήρα, το Ρικάρντο. Ο Ρικάρντο είναι ένας Ιησουίτης ιερέας και αντιπροσωπεύει το μεμονωμένο κομμάτι κληρικών της εκκλησίας που προσπάθησαν να γνωστοποιήσουν τα εγκλήματα των ναζί, πληρώνοντας πολλές φορές το θάρρος τους με τη ζωή τους. Οι δυο αυτοί άνθρωποι, οι οποίοι προέρχονται από δύο διαφορετικούς κόσμους, ενώνονται για έναν κοινό σκοπό. Δυστυχώς όμως η προσπάθειά τους σκοντάφτει πάνω στην κουτοπόνηρη διπλωματία των θρησκευτικών αρχόντων και των πολιτικών "συμμαχικών" προσώπων. Η ταινία αποδεικνύει περίτρανα πως η διπλωματία δε χρησιμοποιείται μόνο για επίλυση κάποιων υποθέσεων αλλά και για την αποφυγή αρκετών και βαρυσήμαντων ευθυνών (ειδικά για θέματα που συμφέρουν και τις δυο αντίπαλες πλευρές).
Οι διάλογοι είναι κεντημένοι με έναν άκρως έξυπνο και κυνικό τρόπο. Δε χρειάζονται πολλά λόγια για να καταγγείλει κανείς την αλήθεια, όπως για παράδειγμα η δήλωση ενός αξιωματικού των SS, ο οποίος σε μία συζήτηση αναφέρει πως όλες οι γερμανικές πόλεις έχουν πληγεί από τα βομβαρδιστικά των Συμμάχων τη στιγμή που πάνω από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης οι ουρανοί είναι καθαροί. Έπειτα οι Σύμμαχοι (μέσω του Αμερικανού πρέσβη) και η Εκκλησία κρατούν μία ένοχη σιωπή απέναντι στο Ολοκαύτωμα και με έναν διπλωματικό τρόπο διώχνουν την ευθύνη από πάνω τους, ζητώντας αποδεικτικά στοιχεία. Κι όταν αυτά καταφθάνουν, περιφέρονται από χέρι σε χέρι και μελετούνται από αδιάφορα βλέμματα κατά τη διάρκεια ενός λουκούλλειου γεύματος μεταξύ εκκλησιαστικών και πολιτικών προσώπων στο Βατικανό. Μία ακόμη εκνευριστική σκηνή ήταν αυτή όπου ο πρέσβης της Σουηδίας εκμυστηρεύεται στον αξιωματικό των SS πως η κυβέρνησή του διαπραγματεύεται σκληρά με τις αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών για να δεχτούν μόλις 2000 Εβραίους, τη στιγμή που στα στρατόπεδα συγκέντρωσης εξοντώνονται καθημερινά δεκάδες χιλιάδες. Μήπως αυτές οι δύσκολες διαπραγματεύσεις θυμίζουν τη σημερινή Ευρώπη που δηλώνει αδύναμη να φιλοξενήσει μερικούς χιλιάδες Σύριους πρόσφυγες σε καιρούς υποτιθέμενης ειρήνης; Η ξεφτίλα του πολιτισμένου δυτικού κόσμου είναι δυστυχώς χρόνια.


Η ταινία το λέει ξεκάθαρα. Για το Ολοκαύτωμα φέρουν ευθύνη όλοι! Το έπρατταν οι Γερμανοί ναζί αλλά το γνώριζαν οι Αμερικανοί και η Εκκλησία και δεν έκαναν απολύτως τίποτα διότι τους συνέφερε το απάνθρωπο έγκλημα της μίας πλευράς. Όμως όλοι γνωρίζουμε πως η σιωπή είναι συνενοχή.
Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο πως οι Γερμανοί πήραν το μοντέλο του στρατοπέδου συγκέντρωσης από τους Βρετανούς, οι οποίοι το εφάρμοσαν πρώτοι αρχές του 19ου αιώνα στην Αφρική (κατά τον Δεύτερο Πόλεμο των Μπόερς 1899 – 1902). Μη ξεχνάμε πως μία αντίστοιχη πείνα της Ελλάδος από το στρατό Κατοχής εφαρμόστηκε από τους Άγγλους στην Ινδία κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αναφέρομαι στον Λιμός της Βεγγάλης όπου πέθαναν 12 με 29 εκατομμύρια Ινδοί. Για το λιμό της Βεγγάλης ο Τσόρτσιλ (κι όχι κάποιος Χίτλερ) είπε: «Τους μισώ τους Ινδούς. Είναι ζώα και έχουν μια ζωώδη θρησκεία. Ο λιμός ήταν δικό τους λάθος που αναπαράγονται σαν κουνέλια». Επίσης αναζητήστε το εξαιρετικό βιβλίο του Mike Davis "Νεκρές Πόλεις" όπου αναφέρεται στα πειράματα των Αμερικανών σε κοινότητες μορμόνων κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Η λίστα είναι μεγάλη για να μπούμε όλοι σε έναν προβληματισμό και να αναρωτηθούμε αν τον πόλεμο τον κέρδισαν τελικά οι πιο βάρβαροι. Μη ξεχνάμε πως οι περισσότεροι ναζί επιστήμονες πέρασαν τον Ατλαντικό Ωκεανό και συνέχισαν το έργο τους σε Ηνωμένες Πολιτείες (NASA κ.α.) και σε Λατινική Αμερική (κυρίως Αργεντινή). Η ταινία θίγει κι αυτό το θέμα.
Το "Αμήν" κέρδισε ακόμη περισσότερο την καρδιά μου διότι πέρα από τον εξαιρετικό στην ερμηνεία του Mathieu Kassovitz, το υπόλοιπο καστ ηθοποιών αποτελείται από το καταπληκτικό τρίο των πρωταγωνιστών της αξεπέραστης ταινίας "Οι ζωές των άλλων", Ulrich Mühe, Ulrich Tukur και Sebastian Koch.
Βλέποντας μέσα στο "εορταστικό τριήμερο" την διαχρονική αντιπολεμική ταινία του Κώστα Γαβρά, διαπίστωσα πόσο θύματα έχουμε πέσει τελικά όλα αυτά τα χρόνια, με τα κινηματογραφικά κουτόχορτα και την ανιστόρητη κοπριά που μας έχουν σερβίρει. Κι επειδή κανένα "σωσμένο" ιδιωτικό κανάλι δε θα μας δείξει ποτέ αξιόλογες ταινίες όπως η συγκεκριμένη του Έλληνα σκηνοθέτη, σας συνιστώ να πετάξετε τους ψηφιακούς σας αποκωδικοποιητές και να αρχίσετε να βλέπετε ταινίες δικής σας επιλογής, που είναι τροφή για σκέψη.
Το "Αμήν" είναι ένα από τα διαμάντια που υπάρχουν στις ταινιοθήκες μας όχι για να μας ψυχαγωγούν αλλά για να μας ανοίγουν τα μάτια και να μας προβληματίζουν. Γι' αυτό κι αξίζει να τη δείτε.

Βαθμολογία: 9/10

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου